ست سرم چیست؟

نام و نام خانوادگی گردآورنده : زهرا رجبی راد
کارشناس مهندسی پزشکی

 

چکیده

ست سرم یک وسیله پزشکی بسیار پرکاربرد در مراکز مراقبت های بالینی است. در این مقاله به سوال ست سرم چیست ، کاربرد ، نحوه ی استفاده ، انواع ست سرم ، ویژگی های ست سرم و هرچیزی در مورد ست سرم بیان شده است.
با ما همراه باشید.

مقدمه

ست سرم یا Infusion setیک وسیله پزشکی بسیار پرکاربرد در مراکز مراقبت های بالینی است و برای تزریق داروها و مواد مغذی از کیسه سرم به ورید بیمار استفاده می‌شود. از آنجایی که دارو مستقیما به سیستم گردش خون تزریق می‌شود ، سریع ترین روش تحویل دارو است.

 

پیشینه ست سرم

در حالی که پمپ های تزریق اختراع جدیدی هستند، درمان داخل وریدی در قرون وسطی آغاز شد. اولین دستگاه تزریق با موفقیت توسط دانشمند آکسفورد آقای کریستوفر رن در سال 1656 از مثانه خوک و یک قلم پر ساخته شد. در حالی که موفق بود، رن متوجه شد که دستگاه دوام ندارد و ایمن کردن آن دشوار است. به همین دلیل رن به عنوان پدر درمان داخل وریدی شهرت پیدا کرد.
در سال 1662، جوهان میجر اولین کسی بود که با موفقیت به انسان تزریق کرد. کار میجر هم شامل انتقال خون و هم تزریق مواد دارویی بود. متأسفانه، بسیاری از مرگ‌ها به دلیل عفونت در محل تزریق منجر شد.
در سال 1665، ریچارد لور با انجام انتقال خون از یک حیوان دیگر ، جان یک حیوان را نجات داد.
دو سال بعد، ژان باپتیس دنیس خون بره را به یک پسر 15 ساله تزریق کرد. در حالی که پسر زنده ماند، دنیس دوباره این عمل را روی مرد دیگری انجام داد که مرد.
در دهه 1830، دکتر توماس لاتا کشف کرد که تزریق آب نمک به جریان خون بیمار تأثیر قابل توجهی در مبارزه با وبا دارد که آب را از جریان خون خارج می کند. در همین دوره، دکتر جیمز بلوندل ثابت کرد که انتقال خون حیوانات به انسان ناامن است. فقط خون انسان می تواند به انسان منتقل شود.
پیشرفت سریع در درمان انفوزیون در سال 1914 رخ داد. سدیم سیترات از لخته شدن خون جلوگیری می کند. دکستروز در سال 1925 تزریق انجام داد. در سال 1930، تزریق از ظروف باز به بطری های شیشه ای مهر و موم شده با خلاء تغییر یافت. ده سال بعد، به پرستاران اجازه داده شد که انجام تزریق انفوزیون انجان دهند. قبل از سال 1940، فقط پزشکان مجاز به انجام انفوزیون بودند.
سال 1960 سالی بود که پمپ های انفوزیون در همه بیمارستان ها استاندارد شد!

 

ست سرم چیست؟

ست سرم در اصل به عنوان رابط میان کیسه سرم و ورید بیمار عمل می‌کند. هنگامی که کیسه سرم در یک موقعیت بالاتر در مقایسه با بیمار ثابت می‌شود، نیروی گرانش مایع را به سمت پایین هدایت می‌کند. در نتیجه مایع به داخل سیاهرگ های بیماران جریان می‌یابد. پزشکان و پرستاران از ست سرم زمانی استفاده می‌کنند که حجم زیادی از مایعات یا داروهای مختلف باید به داخل ورید بیمار تزریق شود.
ست سرم در دو رنگ شفاف و تیره تولید و به بازار عرضه می‌شود. ست سرم تیره برای تزریق خون و فرآورده های خونی یا تزریق داروهایی که نسبت به نور حساس هستند ، استفاده می‌شود. در صورت در دسترس نبودن ست سرم تیره می‌توانید دور ست های معمولی را برای جلوگیری از عبور نور فویل آلومینیوم بپیچید. همچنین توجه داشته باشید که در بیماران مبتلا به حساسیت لاتکس باید از ست سرم فاقد لاتکس استفاده کنید.
تمام اجزا ست سرم به خوبی استریل می‌شوند و عاری از هرگونه آلودگی هستند. هنگام خرید ست سرم بسته بندی آن را به دقت بررسی کنید و در صورت هرگونه آسیب دیدگی یا گذشتن تاریخ انقضا از مصرف آن اجتناب کنید.
ست سرم زمانی استفاده می شود که می خواهیم مقدار زیادی از مایع را تزریق کنیم ، یا زمانی که نیاز داریم دارو را در مقدار زیادی مایع رقیق کنیم تا مقاومت صحیح داشته باشد یا از سوزش و خراش جلوگیری کنیم . همچنین، به دلیل اینکه تزریق از راه ست سرم معمولا شامل مقادیر بیشتری از مایع است ، داروهایی که توسط آن مصرف می‌شوند طی یک دوره طولانی مدت ( از ۱۵ دقیقه تا چند ساعت) تزریق می‌شوند. بدیهی است که این تزریق از تزریق زیر جلدی یا عضلانی متفاوت است. زیرا این دو روش شامل تزریق کل دوز دارو به صورت همزمان است. همچنین ، نحوه تزریق از راه سرم سریعتر از شیوه های دیگر تزریق است چون مستقیما به خون می رسد ، بنابراین زمانی استفاده می شود که انجام سریع تزریق دارو ضروری است.

 

کاربرد ست سرم

بیماران مختلف از نظر محدوده ایمنی مصرف روزانه مایعات با هم تفاوت دارند و این موضوع بر اساس وضعیت عمومی ، وزن و سن بیمار تعیین می‌شود. به عنوان مثال افرادی با بیماری‌هایی مانند دیابت ، نارسایی قلبی ، نارسایی کبدی و … روزانه به مصرف کمتری مایعات نیاز دارند. محدوده ایمنی مصرف مایعات برای بیماران توسط پزشک تعیین می‌شود ، با این حال برای بزرگسالان سالم ، این محدوده مصرف (مایعاتی که از طریق سرم تزریق می‌شود یا مایعاتی که به صورت نوشیدنی مصرف می‌شود) باید به ازای هر کیلوگرم وزن بدن بین ۳۵ تا ۵۰ میلی‌لیتر در روز باشد. برای مثال ، یک فرد بزرگسال با وزن معادل ۱۰۰ کیلوگرم می‌تواند روزانه بین ۳۵۰۰ تا ۵۰۰۰ میلی‌لیتر (۳.۵ تا ۵ لیتر) مایعات دریافت کند. به همین دلیل استفاده از ست سرم برای مواقعی که نیاز است مقدار زیادی مایع را به بدن بیمار تزریق کنیم یا زمانی که قرار است دارو را در مقدار مشخصی از مایع رقیق کنیم، می‌تواند به ما کمک کند.
یکی دیگر از مواردی که ست سرم می‌تواند به ما کمک کند زمانی است که نیاز به تزریق سریع دارو داریم. از آنجایی که تزریق با سرم مستقیما به خون می‌رسد، یکی از سریع‌ترین شیوه‌های تزریق وریدی محسوب می‌شود.
علاوه بر این وقتی بیمار قرار است برای مدت طولانی دوز مشخصی از دارو را دریافت کند برای مثال هر نیم ساعت یا یک ساعت باید مقدار مشخصی دارو به بیمار تزریق شود، ست سرم ما را از تزریقات متعدد بی نیاز می‌کند.

 

اجزا ست سرم

ست سرم وسیله ای است که به عنوان رابط بین ورید و ظرف حاوی مایعات تزریقی استفاده می‌شود. از این وسیله تزریق پزشکان برای انتقال آهسته مایعات حاوی مواد دارویی یا تغذیه ای از طریق کانولای وریدی مانند آنژیوکت یا اسکالپ وین استفاده می‌کنند. اجزای اساسی یک ست سرم عبارتند از:

• ش اسپایک (Spike) یا سوراخ کن : این وسیله از پلاستیک گرید پزشکی تولید شده است که برای سوراخ کردن کیسه سرم استفاده می‌شود.
• فیلتر هوا: (Air Vent) فیلتر هوای 15 میکرونی ست سرم از جمع شدن کیسه سرم جلوگیری می‌کند و هوای تصفیه شده و عاری از آلودگی را درون کیسه سرم جا به جا می‌کند.
• محفظه قطره ای: (Drip Chamber) محفظه قطره ای یک محفظه ساخته شده از پلاستیک شفاف است که خاصیت انعطاف پذیری دارد. درون محفظه قطره ای یک سوزن کوچک وجود دارد که علاوه بر ریز کردن قطرات مایع، از ورود ذرات کلوئیدی، کریستالی و باکتری به داخل ورید بیمار جلوگیری می‌کند.
• فیلتر (Solution filter) : فیلتر 5 میکرونی برای فیلتر کردن ذرات مایع سرم.
• تیوب استریل بلند: (PVC tube) تیوب ست سرم به صورت شفاف از پلی وینیل کلرید گرید پزشکی ساخته می‌شود. شفاف بودن این جز از ست سرم باعث می‌شود که حباب های هوا به خوبی مشاهده و رفع شوند. این تیوب بسیار انعطاف پذیر است و در برابر گره خوردن مقاوم است.
• شیر غلطکی: (Roller Clamp) وظیفه این جز از ست سرم تنظیم جریان مایعات به داخل ورید بیمار است. با کم و زیاد کردن شیر غلطکی می‌توان میزان مایعات تزریقی به داخل ورید بیمار را کم یا زیاد کرد.
• کانکتور پلاستیکی: (Connector) در انتهای ست سرم یک کانکتور پلاستیکی به صورت لوئرلاک یا پیچی وجود دارد که به آنژیوکت یا اسکالپ وین وصل می‌شود.
• سوزن(Needle) : بجهت سوراخ کردن کیسه مایع استفاده میشد که اینکار غیر استاندارد عنوان شد. برخی از ست های سرم به همراه سوزن به بازار عرضه می‌شوند.

 

ویژگی های ست سرم

• دارای استاندارد های بین المللی ISo5834
• استریل شده با گاز اتیلن اکساید
• غیر سمی و غیر حساسیت زا
• مجهز به فیلتر ۱۵ میکرونی جهت جلوگیری از ورود میکروارگانیسم ها
• مجهز به نقطه اتصال به آنژیوکت، اسکالپ وین
• تهیه شده از مواد با گرید پزشکی

نکات مهم پیش از تزریق سرم

• سرم درمانی در صورتی که خودسرانه انجام گیرد و یا توسط فرد غیر متخصصی زده شود می تواند عوارض ناخوشایندی را به دنبال داشته باشد. پرستاری که به بیمار سرم تزریق می کند باید نکاتی را رعایت کند.
• شستن و ضدعفونی دست ها
• سرم باید در دمای مناسب و دور از نور محافظت شود.
• ضدعفونی کردن محل ورود ست سرم در سرم ها و درب های لاستیکی ویال های تزریقی
• عدم فروکردن سوزن و سوراخ نمودن محفظه پلاستیکی سرم به منظور افزایش سرعت
• برای جلوگیری از ورود هوای غیر استریل به محلول سرم باید مانع جمع شدن محفظه پلاستیکی شد. استفاده از ست های سرم فیلتر دار به منظور حل مشکل جمع شدن محفظه پلاستیکی.
• خودداری از استفاده سرم هایی که تغییر رنگ داده اند.
• درج مشخصاتی چون زمان آغاز و اتمام سرم، ترکیبات افزوده شده به سرم، تعداد قطرات در هر دقیقه، میزان سرم در ساعت و نام پرستار تنظیم کننده روی سرم.

باید بین سرعت سرم و مدت زمان تزریق سرم تناسب وجود داشته باشد تا دارو با اثربخشی بالا و بدون مشکل وارد بدن بیمار گردد. در صورتی که در جریان حرکت مایع در سرم اختلالی ایجاد شود باید سرم را از لحاظ پیچ خوردگی، بسته بودن فیلتر هوا و باز بودن گیره بررسی کرد. همچنین باید از وجود اِدِم در اطراف بافت سوزن و عدم لخته اطمینان یافت. در این مقاله به بررسی علائم و علل احتمالی افزایش مایع دریافتی در تزریق سرم نیز پرداخته شد.

 

مراحل راه اندازی ست سرم

اول از همه، مشخصات ست IV و کیسه/بطری IV را بررسی کنید. ترکیب، تاریخ انقضا و غیره را چک کنید. پس از اینکه مطمئن شدید همه چیز در مورد محصولات طبیعی است، مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید.

• گیره غلتکی یا تنظیم‌ کننده جریان را ببندید.
• سپس کیسه یا بطری مخزن را در حالت عمودی نگه دارید و با کمک اسپایک ست IV قسمت بالایی را سوراخ کنید. اسپایک را زیاد نگه ندارید زیرا ممکن است آلوده شود.
• کیسه یا بطری IV را به صورت وارونه در پایه IV آویزان کنید.
• اجازه دهید مایع در محفظه قطره جمع شود. محفظه قطره را پر نکنید. در غیر این صورت، نمی‌توانید میزان عبور قطره را تنظیم کنید.
• هنگامی که محفظه مایع تا نیمه پر شد، گیره غلتکی را باز کنید.
• اجازه دهید مایع از طریق لوله جریان یابد. این عمل موجب می‌شود تا از شر تمام هوای موجود در لوله خلاص شوید.
• هنگامی که لوله عاری از هرگونه حباب است، گیره غلتکی را ببندید.
• اکنون سوزن را بازکرده و ست IV را به بیمار وصل کنید.
• در نهایت میزان چکه را با کمک گیره غلتکی تنظیم کنید.

نحوه اتصال ست سرم به بدن چگونه است؟

ابتدا می بایست،‌ کاتتر مانند آنژیوکت یا اسکالپ وین متصل گردد. بنابراین برای وصل آنژیوکت، نیدل آن را به آرامی وارد ورید کرده و با مشاهده‌ی مقداری خون در آن، نیدل را جدا میکنید. تنها قسمت لوله پلاستیکی آن در رگ دست باقی میماند. محل اتصال را با چسب آنژیوکت محکم میکنید. در نهایت لوله ست سرم را به آنژیوکت وصل نمایید.

 

 

کیسه سرم به اندازه‌ی حدود ۹۰ سانتی متر باید بالاتر از سطح قلب باشد ‌زیرا نیروی گرانش، مایع را از درون کیسه به لوله سرم هدایت میکند.
تنظیم سرعت سرم متناسب با مدت زمان تزریق سرم می تواند از افزایش مایع دریافتی سرم جلوگیری کند. در ادامه به علائم، علل و راه های پیشگیری از بروز افزایش مایع دریافتی می پردازیم.

علائم افزایش مایع دریافتی

• احساس ناراحتی
• برجسته شدن سیاهرگ
• دیسترس تنفسی
• افزایش فشار خون
• صدای کراکل در سمع ریه
• علل احتمالی افزایش سرعت سرم

در صورتی که سرعت سرم به درستی تنظیم نشده باشد و منجر به افزایش مایع دریافتی به بیمار شود باید اقدامات لازم به شرح زیر توسط پرستار مسئول انجام گیرد.

• بالا بردن سر تخت
• تجویز اکسیژن
• کاهش سرعت جریان مایع ولی سرم را قطع نکنید
• اطلاع به پزشک
• تجویز دارو هایی مثل فورازماید طبق دستور پزشک
• ثبت مشاهدات و اقدامات در گزارش پرستاری

 

چگونگی میزان سرعت در سرم و مدت زمان تزریق سرم را اندازه گیری کنیم؟

برای تنظیم سرعت سرم باید فاکتورهای به نوع ست انفوزیون و مقدار و نوع مایع و دستور پزشک توجه کرد.
طبق فرمول ۶۰ × ساعت انفوزیون ÷ فاکتورقطره × حجم کل مایع =قطره / دقیقه
ست سرم معمولی می تواند تعداد ۱۰، ۱۵ و ۲۰ قطره و میکروست ها قطره ساز حدود ۶۰ قطره در دقیقه را می تواند عبور دهد. دقت کنید که توسط کارخانه بر روی بسته بندی ست سرم تعداد قطره درج می شود. در ادامه جدولی شامل دو روش محاسبه مدت زمان تزریق سرم و سرعت سرم با مثال آورده شده است.
درصورتیکه فاکتور قطره ۱۵ در نظر گرفته شود، استفاده از روش سریع قطره ماکروست/دقیقه =
حجم سرم به دقیقه/۴ × زمان به ساعت ۱۰۰۰ × ۱۵ ÷ ۸ ×۶۰ = ۱۵۰۰۰ ÷ ۴۸۰ = ۳۱ drops/min
درصورتیکه فاکتور قطره ۶۰ در نظر گرفته شود، استفاده از روش سریع قطره میکروست/دقیقه =
حجم به cc / زمان به ساعت ۱۰۰۰ × ۶۰ ÷ ۸ × ۶۰ = ۱۰۰۰ ÷ ۸ = ۱۲۵ drops/min

چه عواملی بر سرعت سرم مؤثر هستند :

سرعت سرم به عوامل مختلفی شامل موارد زیر بستگی دارد.

• محل قرار گرفتن کاتتر داخل وریدی
• پوزیشن عضو دارای کاتتر
• گرفتگی لوله ست انفوزیون
• وجود هوا در ست تزریق
• کم شدن فشار هوا در سطح مایع تزریقی
• گرفتگی و انسداد سر کاتتر
• ارتفاع ظرف مایع گرفتگی لوله ست انفوزیون

هنگام ایجاد وقفه در جریان مایع سرم چه اقداماتی باید انجام داد؟

• بررسی گیره سرم و اطمینان از باز بودن آن
• بررسی و اطمینان از عدم پیچ خوردگی ست و بسته بودن فیلتر هوا
• بازبینی بافت اطراف سوزن برای جلوگیری از ورم، آسیب دیدگی رگ و نشت مایع سرم در صورت بروز هر یک از این علائم باید سوزن را از محل در آورده و در جای دیگری تزریق را انجام داد.

توجه از وجود ادم اطراف سوزن و اطمینان از عدم انسداد سوزن با لخته. در صورتی که ادم وجود نداشت به این معنی است سوزن توسط لخته مسدود شده که در این شرایط باید از وصل کردن سرنگ خودداری کرد و برای وارد کردن لخته به رگ هیچ فشاری ایجاد نکنید. آزاد شدن لخته با فشار باعث جایگزین شدن آن در مویرگ های ریه شده و منجر به ایجاد انفارکتوس ریه می شود.

 

روش تولید لوازم پزشکی پر مصرف (ست سرم ، میکروست ، کیسه خون ، کیسه ادرار) :

فرآیند تولید و روش تولید طرح توجیهی لوازم پزشکی پر مصرف (ست سرم ، میکروست ، کیسه خون ، کیسه ادرار) شامل تبدیل گرانول (مدیکال گرید) PVC به ورق های PVC و جوش دادن ورق ها به هم و نصب لوله های انتقال و سرنگ و در نهایت استریلیزه کردن و انبار کردن آنها است. به طور کلی مواد اولیه تولید محصولات طرح همانگونه که پیشتر گفته شد شامل گرانول pvc مدیکال گرید ، مستربچ ، قطعات مونتاژی آماده و سایر لوازم می باشد.

میزان مصرف ست سرم در مراکز :

در تزریق استاندارد IV معمولا نصف سرمی که در اولین ساعت تعیین شده بخاطر قابلیت حرکتی لوله های سرم ، سریعتر می رود ، لذا تنظیم قطرات سرم مهم است . در صورت استفاده از دستگاههای الکترونیکی ( سرنگ پمپ و انفوزیون پمپ) ، تنظیم سرعت انفوزیون سرم دقیق تر است . تعویض ست سرم هر ۴۸ ساعت انجام گردد .
جهت انفوزیون محلولهایی مانند TPN ، تعویض ست سرم بعد از هر بار استفاده می باشد به منظور پیشگیری از عفونتهای بیمارستانی ، هنگام کار با کاتترهای وریدی ( محیطی ، مرکزی ) ، شستشوی دست ، رعایت نکات استریل و حفظ استریلیتی وسائل و ضمائم سرم ضروری است.
بنابراین در یک مرکز بیمارستانی با 100 تخت فعال میزان مصرف ماهانه در شرایط معمولی ، بطور میانگین 3000 الی 4000 ست سرم مصرف میشود.

 

منابع :

Home

wikipdia.com

 

 

 

 

 

باتشکر